Δημοψήφισμα την Κυριακή 5.07.2015, αιτιολογώντας την άποψή μου

Δε γράφω το κείμενο αυτό με σκοπό να επηρεάσω κανέναν (για αυτό το δημοσιεύω μετά τη λήξη της ψηφοφορίας), θέλω απλά να εξηγήσω την απόφασή μου να ψηφίζω ναι, πέρα του απλού είμαι υπέρ της παραμονής στην ΕΕ και στο ευρώ.

Προσοχή καταναλώστε με προσοχή!!!

1. Περί δημοψηφίσματος

Είναι εντελώς λάθος η ερώτηση του δημοψηφίσματος. Για να ήταν σωστή, σημαίνει ότι όλοι οι Έλληνες, πριν ψηφίσουμε, θα έπρεπε να είχαμε διαβάσει και κατανοήσει τα δύο κείμενα στα οποία καλούμαστε να πούμε την άποψή μας. Ακόμα κι αν αυτό μπορούσε να συμβεί, είναι πάλι λάθος γιατί αν το εξετάσουμε κυριολεκτικά, το ναι καλύπτει κάτι εξαιρετικά συγκεκριμένο, ενώ το όχι όλες τις υπόλοιπες δυνατότητες πιθανότητες. Για παράδειγμα το όχι καλύπτει (π.χ.) την ίδια ακριβώς συμφωνία με μία μικρή βελτίωση. Πόσο εύκολο είναι να πει ο λαός ναι σε κάτι τόσο συγκεκριμένο, όταν δύο άνθρωποι δε συμφωνούμε σε πιο απλά θέματα;

Κατά συνέπεια, το ερώτημα που τίθεται δεν είναι αυτό. Κατά τη γνώμη μου είναι το ευρώ ή δραχμή.
- Έστω ότι βγει το ναι, αυτό προφανώς είναι υπέρ του ευρώ, δε νομίζω κάποιος να έχει άλλη άποψη (βεβαίως αν συνεχίσουν οι ίδιες πολιτικές χωρίς μεταρρυθμίσεις πάλι στη δραχμή καταλήγουμε, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα).
- Έστω ότι βγει το όχι, αυτό σημαίνει ότι δε θέλουμε τη συγκεκριμένη συμφωνία, αλλά μπορεί να θέλουμε κάποια άλλη, φαντάζομαι να συμφωνήσετε ότι αυτή η άλλη θα πρέπει να είναι σημαντικά πιο ήπια από αυτή του δημοψηφίσματος. Πόσο πιο ήπια; Τόσο, ώστε να μη χάσει την στήριξη των βουλευτών της η κυβέρνηση. Αν, πριν το όχι, ήταν δύσκολο να περάσει τη συμφωνία η κυβέρνηση στο κοινοβούλιο, πόσο πιο δύσκολο θα είναι να περάσει μετά; Θεωρώ λογικό να περιμένω η προτεινόμενη από την κυβέρνηση συμφωνία να είναι σαφώς ευνοϊκότερη για τους Έλληνες. Τώρα πάμε στην άλλη πλευρά, οι δανειστές είναι δυνατό να δεχτούν συμφωνία σαφώς καλύτερη από αυτή που πρότειναν ήδη; Εδώ είναι η ουσία, προσωπικά πιστεύω πως όχι, γιατί οι δηλώσεις που έχουν κάνει ήδη μπροστά στο λαό τους θα καταστρέψει το όποιο πολιτικό κεφάλαιό τους αν συμφωνήσουν, οπότε προκειμένου να ξαναβγούν, θα αφήσουν την Ελλάδα χωρίς συμφωνία.

Μπορεί η Ελλάδα να τα καταφέρει χωρίς συμφωνία; Όχι, γιατί η οικονομία της δεν είναι εξαγωγική και γιατί η οικονομία της εξαρτάται πιο πολύ από την ΕΕ παρά η ΕΕ από την Ελλάδα. Εκτός κι αν γίνει θαύμα και η χώρα αρχίσει να παράγει και να εξάγει, θα αναγκαστούμε να επιστρέψουμε στη δραχμή. Να σας πω ότι δεν πιστεύω σε τέτοια θαύματα.

Πριν κλείσω τα περί δημοψηφίσματος, να σχολιάσω αυτά που λέγονται περί δημοκρατικότητας του δημοψηφίσματος. Το δημοψήφισμα (όπως και οι εκλογές) είναι ένα εργαλείο της δημοκρατίας. Από μόνα τους δεν είναι δημοκρατικά ή όχι. Αν για παράδειγμα σε δημοψήφισμα η κυβέρνηση κατευθύνει το λαό να ψηφίσει αυτό που θέλει, θέτοντας καταλλήλως διαμορφωμένο ερώτημα , είναι δημοκρατικό ή υφαρπαγή του ψήφου του λαού; Δε λέω ότι είναι, ή δεν είναι δημοκρατικό το δημοψήφισμα της 5.7.2015. Αυτό θα το κρίνει η ιστορία, λέω ότι ένα δημοκρατικό εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά της δημοκρατίας.

Τέλος, το δημοψήφισμα έσπειρε τη διχόνοια. Έχει η Ελλάδα όφελος από το διαίρει και βασίλευε; Μη πω μετά από 5 μήνες το έκανε;

Υ.Γ. Το ήξεραν για τις κλειστές τράπεζες, γιατί το έκαναν; Πάει ο τουρισμός φέτος...

2. Περί του ποιοι υποστηρίζουν τι στο δημοψήφισμα

Οι οπαδοί του όχι συχνά φέρνουν ως επιχείρημα ότι το ναι το υποστηρίζουν αυτοί που μας έφεραν εδώ. Αντίστοιχα οι οπαδοί του ναι συχνά αναφέρουν ότι το όχι το στηρίζουν ορισμένοι από αυτούς που μας έφεραν εδώ (παλιοί ΠΑΣΟΚοι που έγιναν ΣΥΡΙΖΑ), όσοι θέλουν να δουν την Ελλάδα εκτός ΕΕ και η Χρυσή Αυγή.

Σοβαρολογείτε όλοι σας; Θα με επηρεάσετε επειδή κάποιος άλλος ψηφίσει ναι ή όχι; Είναι δυνατόν να είναι αυτό ορθό κριτήριο; Το ξέρω ότι για πολλούς πιάνει, αλλά σε μένα όχι, εγώ απαντώ στο δημοψήφισμα και το πως το έχω καταλάβει, δεν πηγαίνω από εδώ ή από εκεί γιατί ο ένας ή ο άλλος βοσκός τραβάει τα πρόβατά του προς κάποια μεριά.

3. Αν βγει το ναι

Θα είναι ένα σαφές μήνυμα ότι θέλουμε ευρώ και Ευρώπη. Από την άλλη θα έχουμε δεχτεί μία λανθασμένη αντιαναπτυξιακή συμφωνία και θα έχουμε κάνει μάγκες τους Ευρωπαίους. Για αυτό, ίσως φταίω κι εγώ, όμως το μέγιστο φταίξιμο είναι αυτός που έβαλε το διχασμό, με ανάγκασε να ψηφίσω και να διαλέξω ανάμεσα στα προηγούμενα και τη δραχμή.

Και με το ναι, όλα καλά; Όχι. Τα πράγματα θα πάνε πολύ χειρότερα πριν καλυτερεύσουν. Για την ακρίβεια ο κίνδυνος να μην καλυτερεύσουν ελλοχεύει. Αν δεν γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, ώστε το κράτος μας να γίνει ένα μοντέρνο κράτος πρόνοιας και αν οι κομματικοί στρατοί, οι κρατικοδίαιτοι, οι συνδικαληστές (το "η" επίτηδες - υπάρχουν και καλοί) και οι συντεχνίες εξακολουθούν να προσπαθούν να πλουτίζουν σε βάρος της κοινωνίας, τότε απλά την πατήσαμε. Και η δραχμή θα έρθει και, πολύ πιθανόν, χειρότερα από ένα τωρινό όχι θα καταλήξουμε. Όμως η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.

Και φυσικά πρέπει να φύγει ο Τσίπρας, δε γίνεται με τέτοια υποστήριξη στο όχι να παραμείνει (και να υπονομεύσει) το ναι. Πάντως, πιθανολογώ ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα υπονομεύσει τη συνέχεια ασχέτως της δημοκρατικότητας και της πλειοψηφίας του ναι, γιατί αυτό είναι που ξέρουν να κάνουν καλά.

Άραγε, το ότι το ναι διαφαίνεται να το προτιμούν μετριοπαθείς άνθρωποι, σημαίνει ότι οι του όχι είναι πιο ακραίοι, οπότε και θα κάνουν ότι μπορούν να σαμποτάρουν το ναι;

Τέλος, αν τελικά δεν πάμε δραχμή με το ναι, όσοι ψηφίσουν όχι πάντα θα θεωρούν ότι με τη δραχμή θα ήταν καλύτερα. Δυστυχώς, δεν μπορείς να τους μεταπίσεις.

4. Αν βγει το όχι

Το καλό σενάριο λέει ότι η κυβέρνηση συμφωνεί καλούς όρους και μείωση χρέους με τους δανειστές. Όπως είπα, αυτό θα ήταν θαύμα, άρα δε γίνεται.
Το επόμενο σενάριο λέει ότι πάμε σιγά-σιγά προς τη δραχμή, άρα πτώση των μισθών και συντάξεων (αν αισιοδοξούμε) 30% και συνεχή υποτίμηση στη συνέχεια, πιθανότατη καταστροφή μεγάλου μέρους της παραγωγικής μας δυνατότητας (χωρίς πρώτες ύλες, με ελάχιστη εμπιστοσύνη από τους ξένους κλπ) και πιθανόν ανέχεια για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Ας μη σκεφτόμαστε για εθνική ασφάλεια, εμφύλιους κλπ πάντα πιθανά, αλλά για την ώρα διαφαίνονται μακριά.

5. Έχει κάνει καλό ή κακό η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ

Προφανώς και τα δύο, όμως για μένα πιο πολύ κακό, ας τα μετρήσω (όσα μου έρχονται στο μυαλό τώρα):
Θετικά:
+ ελπίδα στον Ελληνικό λαό για κάτι διαφορετικό – βελτίωση της ψυχολογίας
+ βελτίωση της αντιμετώπισης των διαδηλώσεων
+ βελτίωση του τρόπου επιλογής διευθυντών στα σχολεία (πολύ συγκεκριμένο, αλλά εφόσον το ξέρω το βάζω)
+ έβαλε στην ατζέντα την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης
+ φάνηκε να κάνουν διαπραγμάτευση
Αρνητικά:
- δεν είχε αποτέλεσμα η διαπραγμάτευση
- χάσαμε την εμπιστοσύνη των εταίρων (όχι ότι μας είχαν σε υψηλή εκτίμηση με το Σαμαρά)
- συρρίκνωση του ΑΕΠ: 5 μήνες διαπραγμάτευση, ενώ η ασάφεια είναι από τα πιο υφεσιακά μέτρα
- επαναφορά των εξουσιών των κομματικών φοιτητοπατέρων στα Πανεπιστήμια. Εξαιρετικό λάθος, από εκεί ξεκινάει μεγάλο μέρος των κομματικών στρατών, είχε γίνει επιτέλους ένα βήμα να σταματήσουν
- δεν άλλαξε σελίδα το πολιτικό σύστημα, πάλι τα ίδια γίνονται
- αυξήσεις σε ΔΕΗ
- αλλοπρόσαλλη κυβέρνηση: άλλα λέει το ένα στέλεχος της κυβέρνησης κι άλλα το άλλο, εντός του κόμματος καλή η πολυφωνία, αλλά η κυβέρνηση οφείλει να έχει κοινή φωνή, επίσης από τη μία ζητάμε συμφωνία με μέτρα λιτότητας και από την άλλη απορρίπτουμε τ μέτρα λιτότητας, από τη μία πάμε να συζητήσουμε μαζί τους και από την άλλη λέμε ότι αυτοί φταίνε για όλα τα προβλήματα της Ελλάδος. Προσωπικά όταν λένε κάτι πλέον δεν μπορώ να τους πιστέψω, γιατί να διαφέρουν οι Ευρωπαίοι από εμένα;
- δε χτύπησε τους ολιγάρχες των καναλιών, μόνο λόγια πριν, μετά μπαινόβγαιναν τα στελέχη τους χαλαρά στα κανάλια των ολιγαρχών
- άφησε να καλλιεργηθεί ο διχασμός: όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας
- 500 δις συμβόλαιο για αεροπλάνα ερείπια
- δεν έχει καλύτερο ήθος από τους προηγούμενους, ούτε υψηλόβαθμα, ούτε χαμηλόβαθμα (στο δεύτερο είναι πολύ χειρότερος)

Τέλος, ας πούμε τονίζω ότι ο "σκίζω τα μνημόνια" ΣΥΡΙΖΑ έχει μεταλλαχθεί στον "κάνω συμφωνίες" ΣΥΡΙΖΑ, εκτός αν απλά μας δουλεύουν ψιλό γαζί και εξαρχής ήθελαν δραχμή, οπότε είναι απατεώνες.

6. Για τους οικονομολόγους και τη γνώμη τους

Υπάρχουν πολλοί και στα δύο στρατόπεδα, προφανώς ανάλογα με τα δεδομένα που διαθέτεις μπορείς να βγάλεις το ένα ή το άλλο ως συμπέρασμα (εγώ, έβγαλα το δικό μου). Πάντως, όσους οικονομολόγους διάβασα και συμφωνούν με το όχι, επίσης λένε και με το όχι και με το ναι θα είναι δύσκολα.

Υ.Γ.

13.07.2015: Τελικά βγήκε Όχι, θεωρώ ότι ήταν πιο πολύ αποδοκιμασία για τούς πολιτικούς που εμφανίστηκαν να υποστηρίζουν το ναι. Υποψιάζομαι όμως ότι οι Ευρωπαίοι το είδαν ως απόδειξη ότι είμαστε άξιοι αυτών που μας κυβερνούν, οπότε, πλέον, δεν έχουν τύψεις.

Χρέη κρατών και αποπληρωμή

Πολλοί άνθρωποι μαθαίνουν ότι τα χρήματα παράγονται από το χρέος, ότι το παγκόσμιο χρέος δεν είναι δυνατό να αποπληρωθεί όλο γιατί κυκλοφορεί λιγότερο ρευστό και, κατ' ελάχιστο, παραξενεύονται (όπως κι εγώ).

Ναι, λοιπόν, κυκλοφορεί λιγότερο χρήμα στον πλανήτη φυσικό (κέρματα και χαρτονομίσματα) και ηλεκτρονικό (αριθμοί σε τράπεζες) από τα χρέη που υπάρχουν στον πλανήτη. Αυτό είναι λογικό, γιατί τα κράτη ποτέ δεν αποπληρώνουν τα χρέη τους, απλά ξανα-δανείζονται για να ταπληρώσουν, ενώ το μόνο που πληρώνουν είναι οι τόκοι. Μάλιστα, εάν υπάρχει ανάπτυξη (=αύξηση του ΑΕΠ) μπορούν να δανείζονται ακόμα περισσότερα. Το πόσα μπορεί να δανειστεί ένα κράτος έχει άμεση σχέση με την εμπιστοσύνη που έχουν οι υποψήφιοι δανειστές προς το κράτος πως θα πάρουν πίσω τα χρήματά τους και τους τόκους. Για αυτό το λόγο οι ΗΠΑ (=υπερδύναμη) έχουν εξωπραγματικό δανεισμό και η Ελλάδα είναι τώρα εκτός των αγορών.

Υπάρχει μία μικρή εξαίρεση κατά την οποία μειώνονται τα χρέη και αυτή είναι στην περίπτωση πτώχευσης επιχειρήσεων, όπου τα χρέη δεν μπορούν να πληρωθούν, οπότε και παραγράφονται. Όμως οι πτωχεύσεις γίνονται σε πολύ μικρό (πραγματικό σε πολύ μικρό) βαθμό σε σχέση με την αύξηση των χρεών..

Γιατί η Ελλάδα έχει τόσο μεγάλο χρέος;
Γιατί είχε έλλειμμα, δηλαδή ξόδευε το κράτος περισσότερα από όσα εισέπραττε και γιατί το ΑΕΠ δεν είχε την αντίστοιχη αύξηση, ώστε το χρέος προς ΑΕΠ να παραμείνει το ίδιο. Μάλιστα η Ελλάδα είχε πολλά χρόνια αυτό το πρόβλημα.
Ας πάρουμε ένα γενικό παράδειγμα: έστω ένα κράτος που έχει ΑΕΠ 300 δις, χρέος 180δις (ή 60%) έχει έσοδα (φόροι κλπ) 50 δις και ξοδεύει συνολικά 55 δις το χρόνο, δηλαδή έχει έλλειμμα 10%,είναι αποδεκτό αυτό;
Εξαρτάται:
- Αν έχει μικρό χρέος (π.χ. για την Ελλάδα αυτό το όρισε αυθαίρετα στο 120% η Τρόικα, αλλά η συνθήκη του Μάαστριχτ λέει για 60%, φαντάζομαι κάπου στο μέσο είναι το λογικό, όμως αυτό σχετίζεται και με το ποσοστό χρέους των υπολοίπων κρατών) τότε μπορεί να αυξήσεις το χρέος του, δηλαδή να έχει έλλειμμα.
- Αν έχεις ανάπτυξη: αν στο παραπάνω παράδειγμα η οικονομία (ΑΕΠ) τρέχει με ανάπτυξη 1,66% σημαίνει ότι το ποσοστό χρέους προς ΑΕΠ θα παραμείνει σταθερό, οπότε το έλλειμμα δε θα φανεί.
- Αν χαμηλώνει το επιτόκιο. Στο παραπάνω παράδειγμά μας, αν το κράτος χρωστάει 180δις με τόκο 5% και μπορεί να δανειστεί 95δις με τόκο 4,73%, αποπληρώσει με τα 90 από αυτά παλιά χρέη, θα έχει πλέον χρέος 185 δις, όμως ο τόκος που θα πρέπει να πληρώνει κάθε χρόνο θα είναι 90 * 5% + 95 * 4,73% = 4,5 + 4,5 = 9 δις, δηλαδή όσος ήταν και παλιά: 180*5% = 9δις. Για παράδειγμα, με το που μπήκε η Ελλάδα στο ευρώ, έπρεπε (δεν ξέρω αν μπορούσε ή αν το έκανε) να δανειστεί χρήματα με χαμηλό επιτόκιο για να αποπληρώσει παλιά δάνεια με υψηλό επιτόκιο.

Είναι λοιπόν βιώσιμο το χρέος της Ελλάδας;
Όχι, αν λάβεις υπόψη σου ιστορικά δεδομένα άλλων χωρών. Αυτό λέει και το ΔΝΤ. Από την άλλη αν οι μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα φέρουν μεγάλη αύξηση του ΑΕΠ, οπότε και θα μπορούσε να είναι βιώσιμο. Σε κάθε περίπτωση όμως, όταν το χρέος δεν κρίνεται βιώσιμο, είναι δύσκολο να βρεις επενδυτές για την οικονομία σου (δεν αρκεί βέβαια μόνο αυτό) και συνεπώς δε συμφέρει στην Ελλάδα να μη γίνει κάτι για το χρέος. Για αυτό το λόγο ακούγεται "με ρήτρα ανάπτυξης", που σημαίνει ότι αν η ανάπτυξη στην Ελλάδα πάει πολύ καλά, θα μπορέσει να δώσει στους πιστωτές της πιο πολλά χρήματα από αυτά της αρχικής συμφωνίας, χωρίς να καταστρέψει την οικονομία της (βέβαια θα την επιβραδύνει ή δε θα παρέχει την κοινωνική πολιτική που θα μπορούσε).

Πρέπει να γίνει κούρεμα του χρέους της Ελλάδας;
Ναι, αλλά όχι. Ουσιαστικά θα γίνει κούρεμα (αν το δούμε σε οικονομικά μεγέθη), αλλά δε θα φαίνεται σαν κούρεμα, δηλαδή το ονομαστικό ποσό των χρεών θα παραμείνει το ίδιο στο 180% του ΑΕΠ,  όμως θα μειωθεί πολύ το κόστος του χρέους (= πληρωμές τόκων) για την Ελλάδα. Αυτό γίνεται (α) με την επιμήκυνση της αποπληρωμής του ποσού του χρέους, (β) με τη μείωση του επιτοκίου και (γ) με περίοδο χάριτος για τους τόκους (δηλαδή δε θα πληρώνεις τόκους για κάποιο αρχικό χρονικό διάστημα).
Ας το δούμε σε παράδειγμα: κράτος με 100δις ΑΕΠ και χρέος 180% άρα 180δις που πληρώνει επιτόκιο 3% θα πρέπει κάθε χρόνο να δίνει για τόκους 180*3%=5,4 δις, όμως με τόκους 1,5% θα πρέπει να δίνει τα μισά, δηλαδή 2,7δις (σαν να είχε δανειστεί 90δις με 3%).
Η επιμήκυνση της αποπληρωμής έχει νόημα, ώστε να μην αφαιρέσει μεγάλα ποσά από την οικονομία πριν αυτή πάρει τα πάνω της. Εξάλλου, λόγω πληθωρισμού το δυσβάσταχτο τωρινό χρέος θα είναι μικρότερο στο μέλλον, οπότε και το επιχείρημα "θα πληρώνουν και τα παιδιά μας", παρότι ορθό, δεν σημαίνει κάτι αρνητικό, γιατί (εφόσον η οικονομία πάει σύμφωνα με τις υπόλοιπες) τα παιδιά μας θα βρουν τη χώρα σε καλύτερη κατάσταση από το αν είχαμε να αποπληρώσουμε νωρίτερα το χρέος και συνεπώς σε πολύ καλύτερη θέση να τα αποπληρώσουν (ή ακόμα καλύτερα να μην τα αποπληρώσουν, αλλά να δανειστούν για να τα αποπληρώσουν).

Κατώτατος μισθός, to be or not to be?

Θεωρώ ότι πρέπει να υπάρχει κατώτερος μισθός, ο οποίος θα πρέπει να καλύπτει όλες τις βασικές ανάγκες ενός εργαζόμενου, προφανώς αυτές είναι διαφορετικές σε εποχές παχιών αγελάδων και σε περιόδους κρίσεων.

Υπάρχει η θεωρία ότι αν δεν έχεις κατώτατο μισθό, θα μειωθεί η ανεργία. Ως λογική είναι δεκτή, εφόσον όμως μειώνει την ανεργία σε επίπεδα σαφώς χαμηλά που επιτρέπουν τον οποιοδήποτε να βρει εύκολα μία νέα δουλειά. Αν δεν το εγγυούνται αυτό, τότε απλά η εκμετάλλευση των εργαζομένων και οι άθλιες συνθήκες εργασίας θα γίνουν ο κανόνας, Εξάλλου, η χαμηλή ανεργία δεν είναι αυτοσκοπός, δε σημαίνει ότι μόνο με χαμηλή ανεργία λύνονται προβλήματα. Τι απόδοση μπορεί να έχει ένας εργαζόμενος όταν δεν καλύπτονται οι βασικές ανάγκες του; Αν όλοι δουλεύουν και παίρνουν λιγότερα από όσα θέλουν να ζήσουν, απλά μεταθέτεις το πρόβλημα της ανεργίας (που θεωρητικά το έχεις λύσει) σε άλλο πρόβλημα άρα μηδέν στο πηλίκο.

Προσωπικά θεωρώ λύση σε περιόδους κρίσεων την ευελιξία στο μισθό, π.χ. (α) αν ο εργοδότης σου παρέχει στέγη και φαΐ, τότε θεωρητικά μπορεί να σε πληρώνει με λιγότερα χρήματα από τον κατώτατο, ή (β) αν έχει κέρδος η επιχείρηση, συμμετέχεις στο κέρδος (δηλ. η εργασία σου είναι και επένδυση).

Πάντως, οι δουλειές δε φτάνουν για όλους (παγκοσμίως) οπότε η λύση στην ανεργία είναι μικρότερα ωράρια, άδειες με αποδοχές για ανατροφή τέκνων, το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και άλλα παρόμοια.

Οι δουλειές δε φτάνουν για όλους

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο της ιστορίας της ανθρωπότητας που οι διαθέσιμες δουλειές μειώνονται.

Ιστορικά, όταν δεν έφταναν οι αγροτικές εργασίες λόγω βελτίωσης του τρόπου καλλιέργειας, άρχισαν οι εργασίες σε βιομηχανίες. Όταν, λόγω των μηχανών, δεν έφταναν οι εργασίες στις βιομηχανίες, άρχισαν οι υπηρεσίες. Τώρα ενώ αυτοματοποιούνται ακόμα περισσότερο οι αγροτικές εργασίες και η βιομηχανίας, αρχίζει και ο κορεσμός στις υπηρεσίες. Μετά τι;

Φαντάζομαι ότι οι δουλειές στις οποίες ο άνθρωπος υπερτερεί από τις μηχανές (και για όσο υπερτερεί) θα πρέπει να αυξηθούν. Για παράδειγμα, αν στο σχολείο η δασκάλα έχει τους μισούς μαθητές, τότε θέλεις έναν επιπλέον δάσκαλο, ενώ είναι πιο εύκολο για καθένα τους να παραδίδει καλύτερο μάθημα. Αντίστοιχα μπορώ να σκεφτώ κοινωνικές εργασίες (τύπου "βοήθεια στο σπίτι"). Βέβαια, πάντα ανοιχτός θα μείνει ο τομέας της έρευνας και της εξερεύνησης (του διαστήματος;).

Η σίγουρη λύση στο πρόβλημα είναι το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Όλοι οι άνθρωποι εάν επιλέξουν να μη δουλεύουν θα λαμβάνουν ένα εισόδημα ικανό για να εξυπηρετήσει όλες τις βασικές τους ανάγκες. Από εκεί και πέρα όποιοι εργάζονται θα λαμβάνουν περισσότερα χρήματα.

Για περαιτέρω ανάγνωση:

- Για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και τη μείωση των εργασιών
http://io9.com/how-universal-basic-income-will-save-us-from-the-robot-1653303459

- Για τη μείωση των εργασιών
https://www.linkedin.com/pulse/future-ours-robots-take-over-frank-sonder
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-06-09/jpmorgan-economist-get-ready-for-the-economy-to-produce-way-fewer-jobs-in-the-future

- Για τη μείωση των δικηγόρων
http://io9.com/why-lawyers-could-become-an-endangered-species-by-2030-1665300989

- Για τη μείωση των εργατών της γνώσης

http://searchcio.techtarget.com/news/4500248779/Cognitive-robotic-process-automation-poised-to-disrupt-knowledge-worker-market?track=NL-1808&ad=901553&src=901553

- Κατασκευή κτιρίων με τρισδιάστατους εκτυπωτές τσιμέντου
http://rt.com/usa/3d-printed-concrete-house-727/

- Κατασκευές απευθείας από τη σχεδίαση με τρισδιάστατους εκτυπωτές
http://www.enterprisetech.com/2011/10/14/direct_digital_manufacturing_a_technology_whose_time_has_come/

- Drones και ρομπότ απειλούν θέσεις εργασίας
http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/article-ft-gr/1385308/drones-kai-rompot-apeiloyn-theseis-ergasias.html